Polityka prywatności oraz Cookies

FUNDACJA POMOCY PRAWNEJ "TEMIDA"

Aktualności / BLOG

Powracając do  tematyki rozrządzeń na wypadek śmierci, oprócz testamentów zwykłych, o których mowa była w poprzednim artykule kodeks cywilny przewiduje również tzw. testamenty szczególne czyli sporządzone gdy nie zachodzi możliwość sporządzenia jednego z testamentów zwykłych.

Z pierwszym z testamentów szczególnych – testamentem ustnym - mamy do czynienia, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Wtedy też spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Następnie treść takiego testamentu może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku jednak, gdy nie dojdzie do stwierdzenia treści testamentu ustnego w powyższy sposób kodeks zezwala, aby w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku do stwierdzenia jego treści doszło przed sądem poprzez  zgodne zeznania świadków. Gdy zdarzy się tak, że przesłuchanie jednego ze świadków jest niemożliwe (np. również zmarł) lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody (np. doznał wypadku i jest nieprzytomny), sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Testament podróżny to drugi z rodzajów testamentów szczególnych. Zgodnie z normą artykułu 953 kodeksu cywilnego podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Sporządzenie takiego testamentu polega na oświadczeniu woli przez spadkobiercę w/w osobie w obecności dwóch innych osób – świadków. Na dowódcy statku lub jego zastępcy spoczywa obowiązek spisania woli spadkodawcy podając jej datę i odczytania jej treści spadkodawcy w obecności świadków. Sporządzenie takiego testamentu wieńczy złożenie pod nim podpisów przez spadkodawcę, świadków i dowódcę statku lub jego zastępcę. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Ostatnim testamentem szczególnym jest testament wojskowy, co do którego wymogi określone są w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych. Wynika z niego, że zakres podmiotowy tegoż unormowania rozciąga się na żołnierzy Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych a także osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym, takie jak: członkowie personelu stowarzyszenia "Polski Czerwony Krzyż" i innych stowarzyszeń udzielających pomocy wojskowej służbie zdrowia,  osoby wykonujące czynności duszpasterskie,  członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych. Ponadto, taki testament mogą sporządzić również przez inne osoby cywilne, jeżeli znajdują się na obszarze będącym pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej lub na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych. Co ważne testament wojskowy może być sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. W jakiej formie musi być sporządzony testament wojskowy żebyśmy mieli z nim w ogóle do czynienia? Pierwsza z dopuszczalnych form to oświadczenie przez spadkodawcę ostatnie woli ustanie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół i sporządza o tym wzmiankę. Następnie protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy umieszcza o tym wzmiankę wskazując na powód takiej niemożności. Kolejny sposób to oświadczenie swojej woli ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania. Tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie. Z trzecim sposobem mamy do czynienia jeżeli spadkodawca nie może się podpisać. Wtedy oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy (podając miejsce i datę jej spisania) wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy. Tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie. Czwarty sposób zachodzi w sytuacji obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie formy testamentu opisanej jako pierwsza jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również w tej formie, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych; stwierdzenie treści takiego testamentu może nastąpić w sposób przewidziany w art. 952 kodeksu cywilnego, a więc tak jak w przypadku wyżej opisanego testamentu ustnego.

Podkreślić należy, że testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu sześciomiesięcznego ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Pamiętać również należy, że świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie mogą być osoby, które:

1) nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych,

2) niewidome, głuche lub nieme,

 3) nie mogące czytać i pisać,

4) nie władające językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,

5) skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Ponadto, świadkiem nie może być osoba dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym, nieważne jest postanowienie, które przysparza jej korzyści lub korzyść jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże, gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.